Doğu Anadolu Fayı: geometri – segmentasyon açısından genel bir bakış ve 24 Ocak 2020 Mw 6.8 Sivrice depremi sonrasında deprem potansiyelinin değerlendirilmesi
Tamer Duman1, Ömer Emre1, Fuat Şaroğlu2
(1)Fugro-Sial, (2)Magtur
Doğu Anadolu fayı Arabistan ve Anadolu levhaları arasındaki hareketi karşılayan kıta içi, sol yanal doğrultu atımlı aktif bir dönüşüm fayıdır. Batı yarısında, kuzey ve güney olmak üzere iki kola ayrılır. Yılda 10 mm olan kayma hızının 1/3’ü kuzey kol ile paylaşılır. Güneydeki ana kol Karlıova ve Amik üçlü eklemleri arasında 580 km uzunlukta olup Ölü Deniz fayı ve Kıbrıs yayı ile bağlantılıdır. Batı devamında Girne–Misis fay zonuna katılan kuzey kol ise Çelikhan–İskenderun Körfezi arasında 350 km mesafede dokuz fay segmentinden oluşur. Bu segmentler; doğudan batıya sırasıyla Sürgü, Çardak, Savrun, Çokak, Toprakkale, Yumurtalık, Karataş, Yakapınar ve Düziçi–İskenderun fay segmentleridir. Güney, ana kol, sekme ve büklüm yapılarıyla birbirinden ayrılan yedi fay segmentinden oluşur. Doğudan batıya doğru bunlar; Karlıova, Ilıca, Palu, Pütürge, Erkenek, Pazarcık ve Amanos fay segmentleridir. Alt geometrik bölümlerden oluşan bu fay segmentlerinin uzunlukları 31–112 km arasında değişir. Segmentler arası sekme ve büklüm yapılarının uzunluk ve genişlikleri sırasıyla 4–45 km ve 1,8–25 km arasındadır. Fay boyunca belirgin doğrultu değişimleri bu yapılar nedeniyle gerçekleşir. DAF tarihsel ve aletsel dönemde yüzey faylanması ile sonuçlanan büyük depremler üretmiştir. 19. ve 20. yüzyılda fayın değişik segmentleri üzerinde Ms 6,7’den büyük 6 deprem (1866, 1874, 1875, 1893, 1905 ve 1971) meydana gelmiştir. Son 500 yıldır deprem üretmemiş Amanos, Pazarcık ve Pütürge segmentleri ve Gökdere büklümü DAF zonunda deprem olasılığı yüksek sismik boşluklar olarak tanımlanmıştır. Mw 6,8 büyüklüğündeki 24 Ocak 2020 Sivrice depremi bu sismik boşluklardan biri olan Pütürge segmentinden kaynaklanmıştır. Toplam 97 km uzunluğundaki bu segment genişliği 0,5 km’yi geçmeyen aralı–aşmalı sola sekmelerle birbirinden ayrılan alt geometrik bölümlerden oluşmaktadır. En son 2020 Sivrice depremi öncesinde, fay uzunluğu ve deprem büyüklüğü arasındaki görgül bağıntılardan hareketle, Pütürge segmentinin tamamının kırılması ile sonuçlanacak en büyük deprem Mw 7,3 olarak tahmin edilmiştir. Artçı şokların dağılımı 2020 depreminin Sivrice–Pütürge arasında kalan yaklaşık 40–45km uzunluğundaki doğu bölümünden kaynaklandığına işaret etmektedir. Bu nedenle, 2020 Sivrice depremi, Pütürge segmenti üzerinde beklenilen en büyük depremi yansıtmamaktadır. İlk sismolojik ve jeodezik veriler ile fay geometrisi deneştirildiğinde Pütürge segmentinin yaklaşık 40 km uzunluktaki batı bölümünün bu depremde kırılmadığı, dolayısıyla fayın bu bölümünün yıkıcı büyüklükte (≥M 6,5) deprem üretebileceği söylenebilmektedir. Buna ek olarak, 521 ve 1513 tarihsel depremlerinden bu yana üzerinde büyük deprem meydana gelmemiş Amanos ve Pazarcık fayları da DAF zonunda deprem olasılığı en yüksek segmentler olarak değerlendirilmektedir. Uzunlukları dikkate alındığında bu iki fay segmentinden kaynaklanabilecek depremlerin büyüklüğü Mw 7,0 ve üzeri olarak öngörülebilmektedir. Ayrıca, Ilıca ve Palu segmentleri arasında karmaşık fay geometrisi ile karakteristik Gökdere büklümü 2010 Kovancılar depremi gibi yıkıcı büyüklükte deprem üretebilecek özelliktedir.
Not: Bu bildiri 6-10 Nisan 2020 tarihli 73. Türkiye Jeoloji Kurultayı'nda da sunulmak üzere kabul edilmiştir. TJK'nın salgın afeti nedeniyle 1 yıl sonraya ertelenmesi sebebiyle, DAF'ın genel özelliklerinin tanıtılması/tartışılabilmesi için online-çevrimiçi düzenlenecek olan ATAG2020 özel toplantısının Sivrice Depremi özel oturumu programına da alınmıştır.