Doğu Anadolu Fay Zonu Üzerinde Sivrice (Elazığ) Deprem Alanı’nın Tektonik Jeomorfolojisi
Mehmet Ali Özdemir1
Afyon Kocatepe Üniversitesi, Fen Edebiyat Fakültesi, Coğrafya Bölümü, Afyon, Türkiye
Türkiye’nin neotektonik yapılarından biri olan Doğu Anadolu Fayı, İskenderun Körfezi ile Karlıova (Bingöl) arasında yaklaşık GB-KD doğrultusunda uzanmaktadır. Yüksek sismisitesi ile dikkatleri üzerine çeken fay kuşağı boyunca makrojeomorfolojik birimler içinde fay tektoniğine bağlı birimler ortaya çıkmıştır.
Bu çalışmada, Pütürge-Doğanyol-Sivrice arasında fay zonu boyunca ortaya çıkan jeomorfolojik birimler, drenaj ve fay arasındaki ilişkiler değerlendirecektir. Bu kapsamda özellikle taraçalar, alüvyon yelpazeleri, alüvyal jeomorfoloji ve akarsu sistemleri arasındaki ilişkiler, yörenin birinci dereceden yüksek depremselliği üzerinde jeomorfolojik referansların katkıları ile ele alınacaktır.
Fay kuşağında, Fırat Nehri ve Şiro Çayı vadilerinde akarsu yatağından 10-15 m, 20-30 m, 50-70 m ve 100 m yükseklikte taraçalar tespit edilmiştir. Taraçalar fay tarafından deformasyona uğratılmış, eğimlenen taraçalar üzerinde fay diklikleri, fay vadileri ve uzamış sırtlar gelişmiş, Sivrice batısında Kürk Çayı vadisinde ise 50-70 m sekisi ve göl depoları fay tarafından kesilmiştir.
Sivrice depreminin merkez üssü olarak gösterilen Çevrimtaş Mahallesi, Doğanyol segmentine yakın alandadır. 24 Ocak 2020 depremini izleyen saha araştırmaları sırasında MTA ekibi Karakaya Baraj Gölü yüzeyinde fay uzanışına uygun su yüzeyi kabarcıkları çıkışları gözlemlemiştir. Bununla birlikte bu alandaki vadiler neotektoniğe ait deformasyonların kanıtlarını göstermektedir. Şiro Çayı drenaj alanındaki vadilerde sırasıyla 15-- 250 m, 1.5-2 km ve 4-5 km, Doğanyol kuzeyinde Fırat Vadisinde yan derelerde 250 m, 750 m-1 km, Fırat vadisinde ise 13 km sol yanal ötelenmeler açık olarak görülmektedir.
Şiro Çayı yatağında fayın neden olduğu sübsidans nedeniyle, çevredeki yoğun erozyonla desteklenen alüvyal boğulma günümüzde de sürmektedir. Bölgede farklı aşınım sonucunda iç içe yelpaze gelişimi ve askıda kalmış kanallar karakteristiktir.
Fay kuşağı boyunca oluşan depremler, son olarak Sivrice (Elazığ) depremi, fayların yöre sismisitesi üzerinde etkin rol oynadığını göstermektedir. Jeomorfolojik referanslar, Doğu Anadolu Fayı’nın yakın geçmişte jeomorfolojik birimlerde önemli deformasyonlara yol açtığını, özgün şekiller oluşturduğunu göstermektedir. Bu durum, fayın gelecekte depreme yol açma potansiyelini ve yüksek deprem tehlikesini de göstermektedir.